De verdediging van Zutphen
Stadswallen
Ja, daar kreeg de Varkensweide mee te maken. Al in de 14e eeuw werd een wal aangelegd langs de Hoofdgracht, tegenover de Varkensweide. Halverwege de 16e eeuw werd de wal verstevigd met een stenen bekleding om meer weerstand te bieden aan de oprukkende vijand. Voldoende was deze versterking nog niet. Ook de technische ontwikkeling van de artillerie had niet stil gestaan. Met kanonnen kon nauwkeuriger geschoten worden, terwijl ook het bereik en de draagkracht van het geschut was toegenomen.
Dit stelde nieuwe eisen aan de vestingwerken van de stad. Vanaf 1596 werd onder leiding van Dirk Adriaensz Schelven aan de stadsverdediging gewerkt. Aan de andere zijde van Hoofdgracht en dat was op de Varkensweide, kwam een extra wal te liggen en in de Hoofdgracht werden ravelijnen aangelegd. Hieronder zien we de doorsnede van de wal na voltooiing van de aanleg.
Doorsnede van de vestingwal bij de Varkensweide.
De afbeelding is ontleend aan de vestingwallen van Groenlo uit 1621. Aangenomen wordt dat de wallen van Zutphen er ook zo uit zagen. De hoofdwal, die aan de stadszijde ligt is al in de 14e eeuw aangelegd. Tussen 1591 en 1615 werd de hoofdwal versterkt met een extra wal aan de andere zijde van de Hoofdgracht. Die kwam op de Varkensweide te liggen.
Joan Blaeu
“Tonneel der Steden”
Joan Blaeu – Cartograaf
Hij werd geboren in 1598 of in 1599. In 1649 verscheen de Nederlandstalige uitgave van “Tonneel der Steden” met daarin ook de stadsplattegrond van Zutphen.
De plattegrond van Zutphen
De plattegrond van Zutphen uit “Tonneel der Steden” van Joan Blaeu is gebaseerd op de kaart, die Nicolaes van Geelkercken in 1639 vervaardigde. De versterking van stadsmuren en wallen is voltooid en die zijn heel mooi vastgelegd op deze kaart, dank zij het 3D perspectief.
Hieronder is een uitsnede van deze kaart gemaakt, waarop de nieuw aangelegde stadsverdediging langs de Varkensweide goed te zien is.
De Walburgis kerk op de kaart van Joan Blaeu
Alle gebouwen en woningen zijn op de stadsplattegrond van Zutphen door Joan Blaeu in 3D perspectief vastgelegd.
Wallen, bastions en ravelijnen
De Varkensweide met de stadsverdediging van Zutphen, nadat die in het begin van de 17e eeuw versterkt is.
De afbeelding is een bewerkte uitsnede van de kaart van Joan Blaeu, waarop de Varkensweide en de de verdedigingswerken van Zutphen met zijn wallen, poorten, bastions en ravelijnen goed te zien zijn. De oostelijke zijde van het de stad is naar het noorden gedraaid.
Verklaring van de letters:
A.
Buiten Laarpoort
Voor de poort ligt in de Hoofdgracht een ravelijn met twee bruggen, waardoor de poort verbonden is met de Warnsveldseweg.
B.
Buiten Spittaalpoort
Ook voor deze poort ligt in de Hoofdgracht een ravelijn met twee bruggen, waardoor deze poort verbonden is met de Emmerikseweg.
C.
Ravelijn
Na 1874 was Zutphen geen vestingstad meer met als gevolg dat een groot deel van de vestingwerken geslecht werden. Muren en poorten werden gesloopt en de wallen werden afgegraven. Dit had grote gevolgen voor het aanzicht van de stad, dat drastich veranderde. Dit ravelijn sneuvelde niet onder de slopershamer. Er was behoefte aan een openbare en kosteloze badplaats en die werd in het jaar 1881 aangelegd op dit ravelijn. Dat was het ontstaan van het Graaf Ottobad.
D.
Bolwerken of Bastions
Deze dienden voor extra verdediging. Het linker bolwerk, gelegen bij de Buiten Laarpoort was het Katten Bolwerk en rechter bolwerk, dat bij de buiten Spittaalpoort lag was het Oude Molen Bolwerk. Op dat bolwerk is een kanon getekend.
Het laatste ravelijn
Foto van het ravelijn
Een onbekende fotograaf legde dit zomers tafereel vast van het ravelijn met daarop het Graaf Ottobad. De bovenkant van de badhuisjes en de schutting steken nog net boven de wal uit. Ook deze wal ontsnapte niet aan het afgravingsgeweld van de stad. In jaren dertig van de vorige eeuw moest het ravelijn plaats maken voor straataanleg en woningbouw.
Poorten in de stadswal
In de wal tegenover de Varkensweide lagen twee stadspoorten, die daar aan het eind van 14e eeuw gebouwd zijn. Het waren de Buiten Hospittaalpoort en de Buiten Laarpoort. Beide poorten werden afgebroken toen Zutphen in 1874 de status van vestingstad verloor. De Buiten Spittaalpoort was in 1877 als eerste aan de beurt en een jaar later werd ook de Buiten Laarpoort met de grond gelijk gemaakt.
De Buiten Spittaalpoort
Een erg oude foto van de Buiten Spittaalpoort, die voor het jaar 1877 gemaakt moet zijn. Voor de poort ligt de brug, die de poort verbond met een ravelijn. In 1877 werd de poort gesloopt.
De Buiten Laarpoort
Ook dit is een erg oude foto, die gemaakt moet zijn voor het jaar 1878, het jaar waarin de poort werd afgebroken. Duidelijk aanwezig zijn de wallen, die de poort omsluiten. Ook voor deze poort ligt een brug naar een ravelijn.
Waar lagen de wallen
Is het mogelijk om de oude verdedigingswallen te tonen op een recente plattegrond van Zutphen zodat we een goed beeld krijgen van de ligging en de omvang? Ja, dat kan en niet alleen op een recente plattegrond maar ook geprojecteerd op een luchtfoto van Zutphen. Dat kunnen we dank zij HisGIS, een project van de Fryske Akademy. Zij hebben de kadasterkaarten, die in de jaren van 1811 tot 1832 van Nederland gemaakt zijn, al voor een groot deel gedigitaliseerd en die zijn op het internet te raadplegen. Bovendien hebben zij extra kaartlagen toegevoegd waaronder recente plattegronden en luchtfoto’s.
De wal aan de stadskant
De wal op de Varkensweide
De wal aan de stadskant
Deze wal werd al aan het einde van de 14e eeuw aangelegd. Na het in werking treden van de vestingwet in 1874 werd de wal afgegraven en werd de Graaf Ottosingel aangelegd, die langs de Hoofdgracht kwam te liggen.
De wal op de Varkensweide
Deze wal werd tussen 1591 en 1615 aangelegd. Na het in werking treden van de vestingwet in 1874 werd de wal afgegraven met uitzondering van het ravelijn in het midden van de Hoofdgracht. Daar kwam het Graaf Ottobad op te liggen.
De hoofdgracht
Alles op één kaart
De hoofdgracht
Het valt op dat de oorspronkelijke Hoofdgracht op veel plekken breder was dan de tegenwoordige Berkel.
Alles op één kaart
Een indruk van de ligging en de grootte van de wallen. Bijna alle gebouwen van Het Bornhof liggen op de afgegraven wal.
